Le të qartësojmë disa gjëra: Gjithçka që keni dashur të dini rreth iktusit

Iktusi njihej që në Greqinë e lashtë, me emrin apopleksi, dhe përshkruhej si një sëmundje në të cilën pacienti bie në tokë, shpesh papritmas, dhe shtrihet atje pa pasur shqisat e tyre, ose lëvizje të  vullnetshme. Kjo është arsyeja përse Hipokrati e quajti sëmundjen "plesso", që nënkupton "goditje nga rrufeja".⁽²⁾ Fjala që përdorim sot e ka zanafillën në shekullin e 16-të, kur iktusi shihej si një goditje e "lëshuar" nga Perëndia. Në ditët e sotme, "iktusi" është një term përgjithësues për ngjarjet vaskulare cerebrale, pra për të gjitha çrregullimet funksionale që rezultojnë nga furnizimi i pamjaftueshëm i trurit me gjak, i ashtuquajturi iktusi ishemik. Në 80 deri në 85% të rasteve me iktus , bllokimi i enëve të gjakut bën që një zonë e trurit të furnizohet më pak me gjak, duke rezultuar në vdekjen e një pjese të trurit.⁽⁵⁾

Sipas përkufizimit të sotshëm, iktusi nënkupton një sindromë klinike me zhvillim të shpejtë, të shkaktuar nga ndërprerja e furnizimit të trurit me gjak dhe që karakterizohet nga shenja të disfunksionit fokal ose global, të cilat zgjasin më shumë se 24 orë ose çojnë në vdekje, dhe që konfirmohet se nuk ka asnjë shkaktar tjetër përveç një disfunksioni të sistemit vaskular cerebral. Nëse shenjat neurologjike zhduken brenda 24 orëve, episodi konsiderohet si një çrregullim i përkohshëm i qarkullimit të gjakut në tru (një goditje ishemike kalimtare, TIA).⁽³⁾

Në fillim të shekullit XX, rreth 1.1 milion banorë të Evropës pësuan një iktus çdo vit, dhe iktusi ishemik përbën afërsisht 80% të rasteve. Megjithëse incidenca globale për iktus është në rënie, normat e vërejtura tek të rinjtë janë në rritje, duke sugjeruar kështu një nevojë për strategji për të përmirësuar parandalimin. ⁽⁴⁾

Prandaj është jashtëzakonisht e rëndësishme të ndërmerrni hapa për të parandaluar iktusin, veçanërisht përmes:

• Ushtrimeve të rregullta,
• Lënies së duhanit,
• Trajtimit efektiv të presionit të lartë të gjakut, dhe
• Ofrimit të kujdesit mjekësor të përshtatshëm për aritminë.
   

Shkaqet themelore

Ashtu si sëmundja ishemike e zemrës, iktusi shkaktohet nga ngurtësimi i arterieve (në terminologjinë mjekësore: arteriosklerozë ). Qarkullimi i gjakut kufizohet nga pllakat që formohen në arteriet karotide të qafës, ose mund të bllokohet edhe plotësisht nga koagulat e gjakut që shkëputen nga muri i një arterieje. Iktusi mund të shkaktohet gjithashtu nga koagulat e gjakut të krijuara në zemër ose edhe në valvulat e zemrës, që më pas mund të ndahen dhe të qarkullojnë me anë të qarkullimit të gjakut drejt enëve cerebrale, duke i bllokuar ato. Kjo ndodh më shpesh te pacientët që i janë nënshtruar një ndërhyrjeje kirurgjike në zemër ose që vuajnë nga një lloj aritmie e quajtur fibrilacion atrial . Prandaj, infarkti i zemrës dhe infarkti i trurit janë ngjarje të lidhura ngushtësisht, që kanë si shkak të njëjtën gjendje, arteriosklerozën.⁽⁵⁾

Megjithëse iktusi nis në mënyrë të befasishme dhe të papritur dhe zhvillohet me shpejtësi të lartë, ai është pasojë e një çrregullimi prej dekadash. Iktusi ishemik (pra iktusi i shkaktuar nga bllokimi ose mbyllja e një ene gjaku në tru) është i lidhur me më shumë se dyqind faktorë rreziku, duke përfshirë kryesisht hipertensionin, nivelet e larta të kolesterolit për shkak të çrregullimeve të metabolizimit të lipideve, diabetin, obezitetin dhe duhanpirjen. Sa më të shumtë të jenë faktorët e pranishëm të rrezikut, aq më të larta janë mundësitë që të pësoni një iktus.⁽⁶⁾

Koha= indet e trurit

Shpeshherë, përpara një iktusi, pacientët përjetojnë probleme të përkohshme të të folurit ose shikimit ose mpirje të gjymtyrëve, që kalojnë pas disa minutash. Ky çrregullim i përkohshëm i qarkullimit të gjakut – goditje ishemike kalimtare (TIA) në terminologjinë mjekësore – është "pararendës" i iktusit. Nëse një pacient që përjeton këto simptoma kërkon menjëherë kujdes mjekësor, trajtimi i duhur, si për shembull ndërhyrja kirurgjikale në arterien karotide ose trajtimi i aritmisë, mund ta parandalojë iktusin. Fatkeqësisht, në shumicën e rasteve, pacientët nuk i marrin me seriozitetin e duhur këto shenja paralajmëruese dhe, për rrjedhojë, pas një kohe të shkurtër, bien viktimë e një iktusi.

Simptomat e një ngjarjeje cerebrovaskulare janë shumë të qarta. Debulesa ose paraliza unilaterale e gjymtyrëve, humbja e përkohshme e shikimit në njërin sy, shikimi i dyfishtë, humbja e fushës së shikimit, vështirësia për të kuptuar ose formuar fjalë, konfuzioni, marramendja, dhimbja e kokës dhe humbja e menjëhershme e vetëdijes janë të gjitha simptoma që sinjalizojnë një iktus. Ju duhet të njoftoni menjëherë ambulancën nëse një anëtar i familjes ose dikush tjetër në rrethin tuaj buzëqesh çuditshëm duke ngritur vetëm një cep të buzës, ka vështirësi në përsëritjen e fjalive të thjeshta ose nuk është në gjendje të ngrejë të dy krahët. ⁽⁷⁾

Kjo është një garë kundër kohës, pasi një orë e vetme vonese në trajtimin e iktusit shkakton plakje të trurit me tre vite e gjysmë, vdekjen e 2 milion neuroneve në minutë dhe shkatërrimin e rreth 700 km fije nervore në orë.⁽⁸⁾ Për rrjedhojë, një person që pëson një iktus akut duhet të transportohet menjëherë në spital, mundësisht në një qendër neurologjike, pasi studimet ndërkombëtare kanë treguar se dritarja kohore e shpërbërjes së një koagule gjaku është vetëm tre orë nga shfaqja e simptomave të para.⁽⁹⁾ Në këtë rast, koha është thelbësore, pasi vetëm ndërhyrja e kryer brenda kësaj dritareje kohore mund të reduktojë fizikisht mundësitë e vdekjes ose ashpërsinë dhe numrin e gjendjeve pasuese. Çdo minutë vlen; siç thonë mjekët, koha është = indi i trurit. Prandaj është e domosdoshme që, pavarësisht se ku ndodhet pacienti kur shfaqen simptomat, ai të transportohet drejt qendrës më të afërt të specializuar në trajtimin e pacientëve me iktus brenda një kohe sa më të shkurtër.

Çfarë ndodh në spital?

Më e mira do të ishte që pacienti me iktus të transportohet me ambulancë drejt një qendre neurologjike, për shkak se iktusi ishemik akut mund të trajtohet më mirë në një repart të posaçëm për iktuset. Këto qendra sigurohen që koha nga mbërritja në spital deri në fillimin e trajtimit të minimizohet, gjë që është me rëndësi jetike për trajtimin e specializuar brenda dritares së ngushtë kohore.

Për diagnostikimin, kryhet një ekzaminim fizik i ndjekur nga disa procedura të ndryshme imazherike (ekografi, CT, MRI) për të lokalizuar vendndodhjen dhe për të kuptuar shtrirjen dhe llojin e dëmtimit në tru, si dhe për të përcaktuar nëse iktusi është me origjinë ishemike (i shkaktuar nga bllokimi i enëve të gjakut në tru) apo ka ardhur si pasojë e gjakderdhjes. Në fazën akute, gjendja e sistemit nervor të pacientit, presioni i gjakut, pulsi, frymëmarrja, ekuilibri i lëngjeve dhe elektroliteve, niveli i glukozës në gjak, temperatura e trupit dhe parametrat e tjerë kryesorë fiziologjikë monitorohen në mënyrë të vazhdueshme.⁽⁹⁾

Fatmirësisht, tanimë jemi në gjendje të parandalojmë paralizën dhe dëmtime të tjera për shkak të iktusit, ose t'i kurojmë ato duke administruar në rrugë intravenoze një medikament për shpërbërjen e koagulave të gjakut. Sukses të madh ka patur edhe përdorimi i pajisjeve mekanike për heqjen e trombeve. Kjo procedurë e teknologjisë së lartë përfshin kalimin e një kateteri përmes një arterieje në tru për të hequr koagulën e gjakut që bllokon qarkullimin e gjakut.⁽¹⁰⁾

Jeta pas iktusit

Menjëherë pas kalimit të fazës akute dhe stabilizimit të gjendjes së pacientit fillon rehabilitimi intensiv. Rehabilitimi ka si synim të aftësojë pacientin për të qenë i pavarur, për të ecur vetë, për të rifituar aftësinë e të folurit dhe atë lokomotore, për të përmirësuar cilësinë e jetës dhe për t'u integruar në familjen dhe shoqërinë e tij.⁽¹¹⁾ Ky aktivitet i shumanshëm udhëhiqet nga një ekip rehabilitimi i përbërë nga fizioterapistë, terapistë të të folurit, psikologë dhe specialistë të tjerë të trajnuar të kujdesit shëndetësor.

Fatkeqësisht, 22% e meshkujve dhe 25% e femrave vdesin brenda një viti pasi kanë pësuar një iktus. Në periudhën menjëherë pas iktusit të parë, ekziston gjithashtu një mundësi e lartë për të pësuar një iktus tjetër.⁽¹²⁾ Prandaj, një nga pikat kryesore të kujdesit për pacientët me iktus është shmangia e rishfaqjes së ngjarjes cerebrovaskulare, si dhe parandalimi i komplikacioneve të tjera. Pacientët pas iktusit duhet të kryejnë kontrolle të rregullta shëndetësore dhe të marrin disa barna, duke përfshirë barna për uljen e presionit të gjakut, reduktimin e niveleve të kolesterolit dhe frenimin e bashkimit të pllakëzave të gjakut dhe krijimin e koagulave të gjakut. Mund të nevojitet edhe një ndërhyrje kirurgjikale për korrigjimin e ngushtimit të arteries karotide. Së pari, pacientët duhet të lënë zakonet e dëmshme, kryesisht duhanin dhe konsumin e tepërt të alkoolit.⁽¹³⁾